1990-åra

Skipsindustrigiganten i Ulsteinvik begynte som eit lite båtbyggjeri. Etter kvart som det voks, tok det på seg nye oppgåver. Det produserte skipsutstyr, som propellar, motorar, vinsjar, styremaskinar og automasjonssystem, og det bygde opp ei prosjekteringsavdeling som teikna og konstruerte båtar, kalkulerte kostnader og utarbeidde anbod. Andre tok hand om marknadsføringa og salsapparatet. Med åra vart det mange verkstader, mange produksjonsstader, mange sals- og servicekontor å ha oversyn over. Ei godt gjennomtenkt oppbygging måtte til om produksjonen skulle gli effektivt og rasjonelt i alle ledd.

Mot slutten av 80-talet var dei fleste oppkjøpa over, og i nokre år vart dei mange selskapa organiserte i større einingar eller divisjonar. Alt i 1981 hadde Ulstein fått sitt eige holding- eller eigarselskap, som var overordna dei andre selskapa. Ulstein hadde fått konsernstruktur, og Idar kunne skifte tittel frå administrerande direktør til konsernsjef. Eit tiår seinare var det meste av divisjonaliseringa ferdig, og divisjonane var samla under Ulstein Industrier, driftsselskapet for Ulstein Holding. Ulstein International femnde om alt som hadde med sal og marknadsføring å gjere, design og prosjektering. Og på toppen sat Ulstein Holding, eigarselskapet med den reelle styringa over alt og alle.

Skipsindustrien går i bølgjer, som oftast i takt med konjunktursvingingane. Somme tider skal alle byggje ny båt, eit par – tre år seinare skal ingen. I tillegg kan eit verft ha lidd store tap, anten fordi det har underkalkulert eller fordi det har oppstått alvorlege problem under produksjonen. I 1994 var Ulstein nede i den kanskje aller djupaste bølgjedalen i si nesten 80 år lange historie. Og det var skipsbyggingsdivisjonen som stod for dei raude tala. Like mykje som dårleg tilgang på ordrar skuldast problema vanskar under bygginga. Nokre kraner til bulkskip var meir krevjande enn det ein hadde sett føre seg, og ei sterk satsing på katamaranbåtar slo feil. I realiteten var verftsdivisjonen teknisk konkurs, men takka vere at dei andre divisjonane tente gode pengar og at det vart sprøytt inn ny eigenkapital frå Ulstein Holding, vart stormen ridd av.

På same tid hadde Idar fått alvorlege helseproblem, og han hadde alt vore gjennom ein omfattande hjarteoperasjon. Han var i sitt 60. år, og alt tilsa at han burde få ein rolegare arbeidsdag. Han innsåg det sjølv, og han fann ein arvtakar i Bernt Reitan, som kom frå ein toppjobb i Elkem. Så fort han var på plass, ville Idar gå over i ei stilling som styreleiar. Men ei veke før Reitan skulle ta til, trekte han seg frå jobben, for å bli verande i Elkem. Dermed vart Idar sitjande i endå tre år. På ein måte var det bra det gjekk som det gjorde. Idar ville ikkje ha likt å forlate skuta medan ho var lengst nede. Då han i 1997 trekte seg som konsernsjef, var Ulstein igjen inne i ein god periode, økonomisk sett. Derimot storma det rundt giganten på ein annan måte, og midt i stormen stod Idar.

Tre år før Ulstein gjekk på børs, vart eit nytt selskap oppretta. Det vart kalla Naustneset, etter staden der Martin i si tid starta verksemda. Med åra hadde Ulstein bygd opp ein del verdiar som ikkje var direkte knytte til kjerneverksemda. Det gjaldt bustader og forretningseigedommar, forsikringsverksemd og aksjepostar i ulike lokale og børsnoterte selskap, m.a. i Kredittbanken, Farstad Shipping, Solstad Rederi og Hjellegjerede. Alle desse verdiane vart samla i Naustneset AS, og kvar av dei seks familiegreinene til Inga og Martin fekk lik eigardel. Tanken bak var at selskapet skulle halde familien samla. Det skulle likevel meir til for at ein del av dei som tilhøyrde tredje generasjon i Ulstein-familien, ville slå seg til ro.

I nesten alle år hadde overskottet gått tilbake til bedrifta, slik at ho skulle bli sterk og kunne utvikle seg vidare. Utbyta hadde vore få og små. Så lenge Inga og dei seks borna sat på aksjane, var det ingen som reagerte på det. Men no var tredje generasjon etter Inga og Martin i ferd med å bli vaksne og medvitne om den arven dei hadde fått. Dei fleste av barneborna hadde eit perifert forhold til bedrifta. Ikkje hadde dei arbeidet sitt der, og ikkje alle budde i Ulsteinvik heller. No begynte dei å tale om at dei gjerne ville få ut litt av dei verdiane dei sat på. At det var Idar og brørne hans som i første rekkje hadde gjort bedrifta verdifull, og at noko av forklaringa på verdiauken låg i at overskottet var brukt til å styrkje utviklinga, tenkte etterkommarane kanskje mindre på. Misnøya breidde seg, og Idar frykta for ein familiekonflikt om han skulle halde fram som før. Den mest aktuelle måten å tilfredsstille dei misnøgde på, var å få konsernet børsnotert. Dermed kunne dei som ville, få omsett aksjane sine, og mishaget ville ta slutt. Men ved å gå på børs riskerte ein at konsernet kunne bli kjøpt, at livsverket til Idar skulle komme på framande hender. Trass dette perspektivet, og trass at Idar var sterkt imot børsnotering, bøygde han av. Å halde familien samla var endå viktigare.

Etter dette gjekk Idar av som konsernsjef og søkte eit rolegare liv som styreleiar for konsernet. Den nye sjefen heitte Bård Mikkelsen og kom frå toppstillinga i Widerøe.

To år etter at Ulstein gjekk på børs, skjedde det som Idar frykta. Ein britisk utstyrsgigant, Vickers plc., innleidde eit samarbeid med Ulstein, og samarbeidet enda med kjøp. Idar leidde forhandlingane på vegner av eige konsern, og til sist sat han åleine att med toppsjefen for Vickers plc., ein belgisk baron. Idar må ha gjort ein god jobb under sitt livs viktigaste forhandling, for salssummen lydde på 3,9 milliardar kroner, nesten fire gonger så mykje som børsverdien to år tidlegare. Det vart sett på som oppsiktsvekkjande mykje. Men ingen av dei talrike som vart mangemillionærar same dag, takka han for vel utført arbeid.

Eit plaster på såret for Idar var det at Vickers plc. ikkje var interessert i skipsbyggingsdivisjonen, som utanom sjølve skipsbyggjeriet femnde om Ulstein Elektro, Castor, Ulstein Flex og tilhøyrande eigedommar. Dette kunne Idar få kjøpe tilbake. Det var eit reint skipsbyggjeri han hadde teke over 37 år tidlegare, og det var det som stod hjartet hans nærast. Men for å kjøpe det kravde han at familiegreina hans skulle ha styringsretten for skipsbyggingsdivisjonen. Han ville ikkje risikere at han også for framtida måtte rette seg etter meir eller mindre perifere familiemedlemmer framfor å gjere det han meinte ville vere det beste for bedrifta. Han fekk det som han ville. Familien til Idar kom til å eige 56,3 prosent av konsernet og fekk 67 prosent av dei røysteføre aksjane. Avgjerda vart fatta i eit familiemøte, og det var ikkje alle som var like glade for utfallet. I ettertid verkar det likevel som storfamilien er vel tilfreds med utviklinga.

Så var Idar omtrent der han stod 37 år tidlegare – han skulle byggje opp og utvikle det nye Ulstein. Situasjonen var likevel ein annan. Han sjølv var i ferd med å trappe ned og trong ei ny leiing. Dessutan var tidene annleis, konkurranseevna for norsk skipsindustri var langt dårlegare enn tidleg på 60-talet. Noreg var eit høgkostland samanlikna med andre nasjonar som satsa på skipsbygging, det var problematisk å konkurrere på pris, og det var vanskeleg å finne norsk arbeidskraft. Å arbeide på golvet var ikkje like attraktivt som før. Skulle ein vere levedyktig, måtte ein konkurrere på kvalitet og kompetanse og satse på nisjar. Kanskje var utsiktene for norsk skipsbygging så dystre at ein også måtte sjå seg om etter nye bein å stå på.

Aller først gjaldt det å få ei ny leiing på plass. Tre av dei fem borna til Idar hadde høg og relevant utdanning, Tore var sivilingeniør, Gunvor og Ingerid siviløkonomar, og dei hadde om lag same alderen som Idar då han begynte på UMV. Dette, i tillegg til at det var snakk om ei familiebedrift, gjorde at Idar tilfreds kunne vende seg til sine eigne born med spørsmål om dei ville føre verket vidare. Det gjaldt både leiinga for det nye Ulstein og for Ulsmo, familieselskapet som han no såg som det framtidige morselskapet.

Alle tre svara ja. Gunvor vart tilsett som administrerande direktør i Ulstein Mek. Verksted Holding (UMVH), som i byrjinga vart namnet på det nye Ulstein. Tore vart teknisk direktør i UMVH, og Ingerid takka ja til å vere administrerande direktør for Ulsmo. Sjølv tok Idar verva som styreleiar både for UMVH og Ulsmo.

Det nye Ulstein vart skilt ut frå Vickers Ulstein Marine Systems 4. mai 1999, og same dag trekte dåverande administrerande direktør for Ulstein Verft seg tilbake. Gunvor gjekk inn som ny administrerande direktør for Ulstein Verft, Idar vart styreleiar, og Tore vart utnemnd til viseadministrerande direktør for UMVH. Den nye leiarkabalen var lagd, og ein krevjande arbeidsdag venta.